ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Αλήθεια ή Ψέματα;
Πόσο σίγουροι είμαστε για την αλήθεια και την εγκυρότητα ειδήσεων που τελικά αποκαλύπτονται πως είναι εντελώς ψευδείς; Τι είναι οι θεωρίες συνωμοσίας και γιατί οι άνθρωποι έχουν την τάση να τις πιστεύουν και να τις υιοθετούν άκριτα; Διδακτική πρόταση διάρκειας 4 ωρών, Δημιουργός: Φλωριανού Ελένη
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ: «Αλήθεια ή ψέματα;»
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: Φλωριανού Ελένη
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: Νεοελληνική Γλώσσα-Λογοτεχνία Β' και Γ' λυκείου
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Ψηφιακός κόσμος / Παραπληροφόρηση: Fake news
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 4 ώρες (+ 2 η παραγωγή γραπτού λόγου)
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Στο προαναγνωστικό στάδιο, οι μαθητές παρακολουθούν (ψευδείς) ειδήσεις -με την μορφή video ή αναρτήσεων στο διαδίκτυο- και καλούνται να μαντέψουν αν είναι αληθινές ή ψευδείς, δικαιολογώντας τις απαντήσεις τους βάσει συγκεκριμένων ερωτήσεων. Μετά, αποκαλύπτουμε τα στοιχεία που πιστοποιούν ότι πρόκειται για ψευδείς ειδήσεις, επιβεβαιώνοντας ή ανατρέποντας τις αρχικές εικασίες των μαθητών. (1 διδακτική ώρα). Στη συνέχεια οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και εργάζονται σε φύλλο εργασίας, στο οποίο υπάρχουν ερωτήσεις επεξεργασίας τριών σύντομων κειμένων σχετικών με τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας, αντλημένων από το διαδίκτυο. Παρουσιάζονται οι απαντήσεις στην ολομέλεια της τάξης και γίνεται συζήτηση. (2 διδακτικές ώρες). Προαιρετικά, ακολουθεί η παραγωγή γραπτού λόγου (2 ώρες).
ΣΤΟΧΟΙ:
- Να αντιληφθούν οι μαθητές τους μηχανισμούς παρουσίασης αληθοφανών ειδήσεων, οι οποίες, ωστόσο, είναι ψευδείς.
- Να προβληματιστούν για τους λόγους (οικονομικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς) για τους οποίους «στήνονται» ψευδείς ειδήσεις.
- Να γνωρίσουν ή να θυμηθούν μερικές από τις πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.
- Να είναι σε θέση να εντοπίζουν τα κοινά γνωρίσματα των θεωριών συνωμοσίας.
- Να προβληματιστούν για τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν και να υιοθετούν άκριτα θεωρίες συνωμοσίας και ψευδείς ειδήσεις.
- Να ενημερωθούν για τους τρόπους εντοπισμού των ψευδών ειδήσεων ως μέσου άμυνας απέναντι στην παραπληροφόρηση.
- Να είναι σε θέση να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο χαρακτηριστικά της οργάνωσης και της γλώσσας των οδηγιών, με βάση την αντιστοιχη θεωρία του σχολικού βιβλίου.
Α. ΠΡΟΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ: «Αλήθεια ή ψέματα;»
Προβάλλουμε στους μαθητές "fakenews» (ψευδείς ειδήσεις) που δημοσιεύτηκαν σε πολλές ιστοσελίδες και αναπαρήχθησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αντλημένες από τα "EllinikaHoaxes*". (Βλέπε αναλυτικά όλες τις ψευδείς ειδήσεις στο συνημμένο ppoint στο τέλος της σελίδας). Ζητάμε από τους μαθητές να προσπαθήσουν να μαντέψουν αν η είδηση είναι αληθινή ή ψεύτικη. Είτε την θεωρήσουν αληθινή είτε ψεύτικη, τους καλούμε να δικαιολογήσουν την εικασία που έκαναν, απαντώντας σε ερωτήσεις όπως:
- Ποια στοιχεία της είδησης σας πείθουν για την αλήθεια του περιεχομένου της / για το ψευδές περιεχόμενο; (π.χ. όνομα και ιδιότητα συντάκτη, ειδικός ή όχι πάνω στο θέμα, επιστημονική ορολογία, ύφος κειμένου, επίκληση στη λογική ή στο συναίσθημα του δέκτη, συνοδευτικές φωτογραφίες/ video, ενεργά Links- παραπομπές, τεκμηριωμένες αναφορές, έγκριτη ιστοσελίδα κ.α.)
- Για ποιους λόγους (οικονομικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς κ.α.) πιστεύετε ότι ο συντάκτης της κάθε είδησης σκόπιμα δημιούργησε και κοινοποίησε την ψευδή είδηση;
Στη συνέχεια, αποκαλύπτουμε τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η είδηση ήταν ψευδής, επιβεβαιώνοντας ή καταρρίπτοντας τις προσδοκίες των μαθητών.
(* Τα Ελληνικά Hoaxes ιδρύθηκαν το 2013 ως η πρώτη συντονισμένη προσπάθεια ελέγχου ειδήσεων και ισχυρισμών σε ΜΜΕ και κοινωνικά δίκτυα. Η δημιουργία των Ελληνικών Hoaxes προέκυψε από την ανάγκη διασταύρωσης του τεράστιου όγκου πληροφοριών που διακινείται κυρίως μέσω διαδικτύου. Τα ellinikahoaxes.gr είναι μια ανεξάρτητη πρωτοβουλία στο χώρο του ελέγχου ειδήσεων και δεν υπάγονται σε άλλο ΜΜΕ ή άλλη εταιρία. Είναι μέλος του παγκόσμιου δικτύου ελέγχου γεγονότων IFCN. Ελέγχθηκαν (και ελέγχονται σε ετήσια βάση) και είναι σύμφωνα με τις αρχές του IFCN, για πολιτική ανεξαρτησία, διαφάνεια των πηγών, της χρηματοδότησης, της μεθοδολογίας, και δέσμευση για ανοικτές και ειλικρινείς διορθώσεις. Επιπλέον είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητήριου κατά της Παραπληροφόρησης (SOMA), του Ευρωπαϊκoύ Παρατηρητήριου Ψηφιακών Μέσων (EDMO)
Β.ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ: Ομαδοσυνεργατικό φύλλο εργασίας
Ομαδοσυνεργατική εργασία στο εργαστήριο πληροφορικής ή με χρήση tablets (και σύνδεση wi-fi internet μέσα στην τάξη) ανά ομάδα. Έχουμε κάνει διαμοιρασμό (στους Η/Υ ή στα tablets) του ακόλουθου φύλλου εργασίας, που περιέχει ενεργά links και καλούμε κάθε ομάδα να συμπληρώσει το φύλλο εργασίας και να το αποθηκεύσει. Εναλλακτικά (αν δεν υπάρχει η παραπάνω δυνατότητα): εκτυπώνουμε το φύλλο εργασίας και καλούμε τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν τα κινητά τους, προκειμένου να επισκεφτούν τις συγκεκριμένες ιστοσελίδες. Για να μην κάνουν λάθος στην αντιγραφή των μεγάλων ηλεκτρονικών διευθύνσεων, μπορούν να γκουκλάρουν «θεωρίες συνωμοσίες ευρωπαϊκή επιτροπή» για το πρώτο υπερσύνδεσμο, «Οι 12 κορυφαίες θεωρίες συνωμοσίας Καθημερινή» για τον 2ο υπερσύνδεσμο, και «Θεωρίες συνωμοσίας Σπύρος Καλημέρης» για τον 3ο υπερσύνδεσμο.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
- Επισκεφτείτε την επίσημη ιστοσελίδα της ευρωπαϊκής ένωσης https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/coronavirus-response/fighting-disinformation/identifying-conspiracy-theories_el
Μελετήστε τις παραγράφους με τίτλο «Τι είναι οι θεωρίες συνωμοσίας και γιατί ανθούν; Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των θεωριών συνωμοσίας;»
- Προσπαθήσετε να εντοπίσετε κάποια από τα κοινά γνωρίσματα των θεωριών συνωμοσίας, που μόλις διαβάσατε, στις επικρατέστερες θεωρίες συνωμοσίας, όπως καταγράφονται στο ακόλουθο άρθρο της Καθημερινής «Οι 12 κορυφαίες θεωρίες συνωμοσίας» https://www.kathimerini.gr/society/561692035/oi-dodeka-koryfaies-theories-synomosias/
Καταγράψτε τις απαντήσεις σας συμπληρώνοντας τον ακόλουθο πίνακα:
- Επισκεφτείτε το προσωπικό ιστολόγιο του ψυχολόγου-ψυχαναλυτή Σπύρου Καλημέρη και διαβάστε τις παραγράφους με τίτλο: «ψυχολογικά χαρακτηριστικά των θεωριών συνωμοσίας».
Επιλέξτε τρία από τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που αναφέρει ο Καλημέρης («τίποτα δεν είναι τυχαίο, όλα συνδέονται» / «Εγώ κατέχω την μυστική γνώση» / «Το άγνωστο και η αβεβαιότητα»/ «Εμείς και αυτοί» / «Δεν υπάρχει περίπτωση να μην ισχύει» / «Οι θεωρίες συνωμοσίας κεντρίζουν το ενδιαφέρον») και βάλτε τα σε ιεραρχική κατάταξη, ξεκινώντας από αυτό που, κατά την γνώμη σας, είναι ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι υιοθετούν εύκολα θεωρίες συνωμοσίας.
Διαβάστε τις οδηγίες που έχει δημοσιεύσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την προφύλαξη από ψευδείς ειδήσεις. Αξιοποιώντας την σχετική θεωρία από την σελ. 166 του σχολικού βιβλίου να εντοπίσετε χαρακτηριστικά της οργάνωσης και της γλώσσας των οδηγιών.
Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Την ευρωπαϊκή ημέρα ασφαλούς διαδικτύου αναλαμβάνετε
να εκφωνήσετε ομιλία, σε σχετική εκδήλωση του σχολείου σας, σχετικά με τα fake news. Στην εισήγησή σας να αναφερθείτε
κυρίως στα ακόλουθα θέματα: α) γιατί οι
άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν και να υιοθετούν άκριτα ψευδείς ειδήσεις;
β) πώς μπορεί κάποιος να εντοπίσει αν μια είδηση που διαβάζει είναι ψευδής;
Μπορείτε να αξιοποιήσετε και τα κείμενα που επεξεργαστήκατε στο φύλλο εργασίας.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Θέμα Γ)
Γιάννη Τόλια «Το ψέμα»
Η αλήθεια έχει πολλές εκδοχές
Διαλέγουμε όποια μας συμφέρει
Το ψέμα όμως έχει μια και μόνη συναρπαστική εκδοχή
Ένα περίτεχνο ψέμα διαθέτει θεατρικότητα
Μια φτωχή εκδοχή της αλήθειας, θεατρινισμό
Το ψέμα προσφέρει θαλπωρή
Η αλήθεια παγετώνα
Το ψέμα κοχλάζει στην κόλαση της φαντασίας
λεπτοτέχνημα απάτης
Μεταίχμιο ονειρικού με το γήινο
Μπισκότο τραγανό
με παχιά στρώση σοκολάτας
ψημένο στο φούρνο της επινόησης
Επιμύθιο ανομολόγητου φόβου
Υ.Γ. Μήπως και το όνειρο ψέμα της αλήθειας μας δεν είναι;
Δείτε στα συνημμένα έγγραφα: α) την παρουσίαση που προβάλλουμε στην τάξη με τις ψευδείς ειδήσεις και β) αναλυτικά την διδακτική πρόταση και το φύλλο εργασίας.