ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ: Προτάσεις εφαρμογών τεχνικών θεάτρου στην διδασκαλία της "Αντιγόνης"
Θεωρητικό πλαίσιο και προτάσεις εφαρμογών ορισμένων τεχνικών θεάτρου στην "Αντιγόνη" του Σοφοκλή. Επιμέλεια: Φλωριανού Ελένη
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ- ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΗΝ «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
«Το Εκπαιδευτικό Δράμα (Drama in Education) είναι μια μορφή θεατρικής τέχνης με καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα. Μπορεί να διδαχθεί είτε ως ανεξάρτητο μάθημα τέχνης είτε παράλληλα να αξιοποιηθεί ως μέσο για τη διδασκαλία διαφόρων μαθημάτων του προγράμματος σπουδών» (Αυδή, Α. , Χατζηγεωργίου, Μ.).
Η διαφορά του εκπαιδευτικού δράματος με το θέατρο έγκειται κυρίως στην ανάληψη από τους μετέχοντες ενός ρόλου, ο οποίος δεν απαιτεί τις ιδιαίτερες υποκριτικές ικανότητες, οι οποίες απαιτούνται στο θέατρο, αλλά βασικός στόχος είναι να αποκτήσουν οι συμμετέχοντες την εμπειρία του ρόλου. Ταυτόχρονα διερευνώντας σταδιακά μαθαίνουν να χειρίζονται τη θεατρική μορφή και έρχονται σε επαφή με την τέχνη του θεάτρου.
Κατά τη διάρκεια του Δράματος οι συμμετέχοντες:
- μπαίνουν στη θέση ενός αλλού με σκοπό να τον καταλάβουν (ενσυναίσθηση)
- επινοούν φανταστικές ιστορίες με σε φανταστικό χώρο και χρόνο με αντικείμενα και συμβάντα που έχουν συμβολική αξία (φαντασία)
- αλληλεπιδρούν μέσα από στους ρόλους (επικοινωνία και αλληλεπίδραση )
- διερευνούν το θέμα, κατανοούν και εμπλουτίζουν τα νοήματα των εννοιών που σχετίζονται με αυτό και βρίσκουν εναλλακτικές αντιδράσεις σε διλλήματα (κατανόηση και ευελιξία)
- μέσα από τους ρόλους χρησιμοποιούν διαφοροποιημένα τη γλώσσα π.χ. άτομο με θέση εξουσίας, επαίτης, γέρος, παιδί κ.λπ. (ανακαλύπτουν τη φωνή τους και εμπλουτίζουν την έκφραση τους)
- κατανοώντας τον άλλον και τον κόσμο κατανοούν βαθύτερα τον εαυτό τους(αυτογνωσία)
- καλλιεργούν τις γλωσσικές τους ικανότητες, καθώς ο παιγνιώδης χαρακτήρας του επιτρέπει στους μετέχοντες ελεύθεροι να πειραματίζονται στη γλώσσα και να την προσεγγίζουν μέσα από τον προσωπικό τους τρόπο έκφρασης.
ΠΗΓΗ: «Εκπαιδευτικό Δράμα- Τεχνικές θεάτρου στην Εκπαίδευση» Μάρω Γαλάνη
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΗΝ "ΑΝΤΙΓΟΝΗ"
Από το πλήθος των τεχνικών θεάτρου που μπορούν να βρουν εφαρμογή στην διδασκαλία της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή προτείνουμε τις ακόλουθες:
Ανακριτική καρέκλα ή καρέκλα των αποκαλύψεων/ Hot Seating
Ένας μαθητής κάθεται σε μια καρέκλα και καλείται να απαντήσει σε καυτά ερωτήματα, καθοριστικά για την εξέλιξη της δράση. Οι υπόλοιποι του κάνουν ερωτήσεις κι εκείνος απαντά «μέσα» στο ρόλο σαν να είναι ο ίδιος ο ρόλος, σε σχέση με τις πράξεις, τα κίνητρα, τις σκέψεις, τις αξίες του κ.λπ. Οι υπόλοιποι που κάνουν τις ερωτήσεις μπορούν να είναι επίσης σε κάποιο ρόλο, μπορεί και όχι. Δεν προηγείται καμιά προετοιμασία.
Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται για να γίνει εμβάθυνση σε ρόλο ή να αντληθούν
περισσότερες πληροφορίες για το έργο, ή να συνθέσουν μια δράση θεατρική.
Γενικά η εύστοχη ανάκριση στη συγκεκριμένη δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό του ρόλου αφενός και αφετέρου τη εμβάθυνση της ανθρώπινης
συμπεριφοράς.
Συλλογικός ρόλος / Collective Role
Τον ρόλο ενός χαρακτήρα τον υποδύονται πάνω από ένας μαθητές ταυτόχρονα. Για
παράδειγμα, κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει μια διαφορετική οπτική της
προσωπικότητας του ίδιου χαρακτήρα. Πρόκειται για διερευνητική τεχνική που τη
χρησιμοποιούμε στον αυτοσχεδιασμό. Μπορεί να εφαρμοστεί σε πολυάριθμη ομάδα.
Ο διάδρομος της συνείδησης/ Conscience alley
Οι μαθητές στέκονται σε δύο παράλληλες σειρές και ανάμεσά τους υπάρχει ένας μικρός διάδρομος, από όπου περνάει ένας χαρακτήρας. Οι υπόλοιποι αποτελούν τη φωνή της συνείδησης και του φωνάζουν τις σκέψεις που κάνει ο ίδιος, αλλά και οι άλλοι γι' αυτόν.
Συνήθως ο διάδρομος συνείδησης χρησιμοποιείται για έναν χαρακτήρα που βρίσκεται σε δίλημμα. Οι δύο πλευρές του διαδρόμου εκφράζουν τις καλές και τις κακές σκέψεις, τα υπέρ και τα κατά. Ο χαρακτήρας στο τέλος του διαδρόμου θα πρέπει να έχει πάρει την απόφασή του.
Παρακολούθηση της σκέψης ρόλου/ Thought tracking
Με αυτόν τον τρόπο, ενδυναμώνεται ο ρόλος και αξιολογείται το έργο. Ενώ κάποιος
υποδύεται ένα ρόλο, ο δάσκαλος σταματά τη δράση και δείχνει ένα μαθητή. Αυτός/-ή θα απαντήσει, «μέσα» σε ρόλο, σε μια ερώτηση για το πώς νιώθει ή τι σκέφτεται. Αυτή η άσκηση μπορεί, επίσης, να εφαρμοστεί και σε μια «παγωμένη» ομάδα μαθητών, οι οποίοι θα εκφράζουν δυνατά τις σκέψεις τους, σαν ηχητική υπόκρουση στη δράση
Ακίνητη «παγωμένη» εικόνα / Still image
Οι μαθητές επινοούν μια «παγωμένη» εικόνα, χωρίς λόγια, για να αποδώσουν, με αυτόν τον τρόπο μια σημαντική στιγμή, μια διάθεση ή έναν συμβολισμό.
Η ακίνητη εικόνα δεν είναι στατική, αλλά εμπεριέχει ενέργεια.
Η «παγωμένη» εικόνα εξασκεί τους μαθητές στη γλώσσα του σώματος, τη χρήση του χώρου και την αφήγηση.
Ζωντανή εικόνα / living picture
Παγωμένη εικόνα που ζωντανεύει με κίνηση και φωνή.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο διάδρομος της συνείδησης: Εφαρμογή στον Πρόλογο: στιχ. 1-99. Οι μαθητές σχηματίζουν έναν διάδρομο, τον οποίο θα διασχίσει η Ισμήνη. Το δίλημμα της Ισμήνης είναι το αν θα πρέπει να συμπράξει με την αδελφή της στην ταφή ή όχι. Οι μαθητές στις 2 πλευρές του διαδρόμου αναλαμβάνουν το ρόλο της φωνής της λογικής (η μία ομάδα) και της φωνής της συνείδησης και του συναισθήματος (η άλλη ομάδα). Καθώς η Ισμήνη προχωρά αργά ανάμεσά τους, ακούει τις αντικρουόμενες φωνές και μέχρι το τέλος του διαδρόμου θα πρέπει να έχει πάρει την απόφασή της.
Ο διάδρομος της συνείδησης: Εφαρμογή στο Α΄επεισόδιο- Β΄σκηνή: στίχοι 223-236. Οι μαθητές σχηματίζουν έναν διάδρομο, τον οποίο θα διασχίσει ο φύλακας. Το δίλημμα του φύλακα είναι το αν θα πρέπει να πάει στον Κρέοντα και να του ανακοινώσει την παράνομη πράξη της ταφής, ρισκάροντας την ζωή του ή να γυρίσει πίσω χωρίς να πει τίποτα τον βασιλιά. Οι μαθητές στις 2 πλευρές του διαδρόμου εκπροσωπούν τις μύχιες σκέψεις, τους φόβους, τις ανασφάλειες του φύλακα αλλά και την φωνή της λογικής του. Μέχρι να διασχίσει τον διάδρομο ο φύλακας θα πρέπει να έχει πάρει την απόφασή του.
Ανακριτική καρέκλα: εφαρμογή στον μονόλογο του φύλακα (Α΄επεισόδιο, Β΄σκηνή, στίχοι 223-279). Ο φύλακας κάθεται στην ανακριτική καρέκλα και οι μαθητές του υποβάλλουν ερωτήσεις σχετικά με το πώς ακριβώς έγινε η παράνομη πράξη της ταφής, χωρίς να το αντιληφθεί κανένας φύλακας.
Ανακριτική καρέκλα: εφαρμογή στον διάλογο Κρέοντα-Αντιγόνης, (Β΄επεισόδιο, Β΄σκηνή, στίχοι 441-525). Η Αντιγόνη κάθεται στην ανακριτική καρέκλα και οι μαθητές (υποδυόμενοι τον Κρέοντα) την ανακρίνουν σχετικά με τα κίνητρα διάπραξης της παράνομης πράξης της.
Παρακολούθηση της σκέψης ρόλου: Εφαρμογή στον μονόλογο του Κρέοντα (Α΄επεισόδιο, στίχοι 280-331). Ο Κρέων εξοργίζεται με το σχόλιο του χορού περί θεϊκής παρέμβασης στην ταφή και αναλύει τις σκέψεις του για τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς της πράξης, εξαπολύοντας απειλές για τους δράστες. Ο καθηγητής σταματά σε διάφορα σημεία τον μαθητή που υποδύεται τον Κρέοντα και δείχνει έναν από τους υπόλοιπους μαθητές, ζητώντας του να μιλήσει για το πώς νιώθει ο ήρωας εκείνη την στιγμή.
Παρακολούθηση της σκέψης ρόλου: Εφαρμογή στο Β΄επεισόδιο, Α΄σκηνή (Στίχοι 376-440). Ο φύλακας εμφανίζεται στην σκηνή έχοντας συλλάβει την Αντιγόνη. Βιώνει ανάμεικτα συναισθήματα, αφού η Αντιγόνη του είναι προσφιλής, αλλά από την άλλη αποδεικνύεται περίτρανα η δική του αθωότητα. Ο καθηγητής σταματά σε διάφορα σημεία τον μαθητή που υποδύεται τον φύλακα και δείχνει έναν από τους υπόλοιπους μαθητές, ζητώντας του να μιλήσει για το πώς νιώθει ο ήρωας εκείνη την στιγμή.
Παρακολούθηση της σκέψης ρόλου: Εφαρμογή στο Β΄επεισόδιο- Γ΄σκηνή, (στίχοι 526-581). Διάλογος Κρέοντα- Ισμήνης-Αντιγόνης. Ο καθηγητής σταματά σε διάφορα σημεία τους μαθητές που υποδύονται τους τρεις ρόλους και δείχνει έναν από τους υπόλοιπους μαθητές, ζητώντας του να μιλήσει για το πώς νιώθει ο κάθε ήρωας εκείνη την στιγμή.
Ακίνητη- «παγωμένη» εικόνα σε συνδυασμό με την παρακολούθηση της σκέψης ρόλου: Εφαρμογή στην σκηνή της δεύτερης ταφής (στίχοι 382-440): Η Αντιγόνη θρηνεί πάνω στο σώμα του νεκρού και δίπλα της ο φύλακας. Οι μαθητές αποδίδουν με τη στάση του σώματός τους και την έκφραση του προσώπου τους της «παγωμένη» αυτή εικόνα. Ο καθηγητής σπάει την σιωπή δείχνοντας κάποιον μαθητή και τον καλεί να «δώσει φωνή» στις σκέψεις και στα συναισθήματα των μαθητών που υποδύονται την Αντιγόνη και τον φύλακα.
Συλλογικός ρόλος και παιχνίδι ανάθεσης ρόλων: εφαρμογή στο τέλος του δράματος. Οι μαθητές «στήνουν» την δίκη της Αντιγόνης με αυτοσχεδιασμούς. Στο εικονικό αυτό δικαστήριο οι ρόλοι είναι οι ακόλουθοι: Κατηγορούμενη, η Αντιγόνη. Κατήγορος: ο Κρέοντας. Συνήγορος υπεράσπισης. Εισαγγελέας. Μάρτυρες: Αίμων, Ισμήνη, φύλακας. Ένορκοι: ο χορός.
Οι πολυδιάστατοι ρόλοι της Αντιγόνης, της Ισμήνης και του Κρέοντα μπορεί να αποδοθούν με «συλλογικό ρόλο», δηλ. να τον υποδυθούν πολλοί μαθητές ταυτόχρονα, φωτίζοντας και από μια διαφορετική οπτική της προσωπικότητάς τους.